Το 'ρεμπέτικο" Μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO

                                                                           Η  UNESCO  τραγουδάει Ρεμπέτικο.

Αγαπήθηκαν, κυνηγήθηκαν, έπεσαν στην αφάνεια. Η αναβίωσή τους άρχισε το 1960, και τώρα πια τα ρεμπέτικα τραγούδια πήραν τη θέση που τους αξίζει ανάμεσα στα μνημεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

 Τα καλοκαιρινά βράδια στη Σκόπελο, το ρεμπετόνησο του Αιγαίου, είναι απόλυτα συνδεδεμένα με τις σπονδές στους μάγκες του ρεμπέτικου. Σ’ αρέσει – δεν σ’ αρέσει το συγκεκριμένο μουσικό είδος, θα ανέβεις στο Κάστρο, στην «Ανατολή» του Γιώργου Ξηντάρη, όπου ο σκοπελίτης ρεμπέτης μαζί με τους γιους του τιμούν με μεγάλο σεβασμό την παράδοση.

Φαντάζομαι λοιπόν ότι σήμερα ο Ξηντάρης,  μαζί του και «όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά», θα νιώθουν μεγάλη συγκίνηση. Γιατί η UNESCO, αφού εξέτασε τον σχετικό φάκελο υποψηφιότητας, αποφάσισε την ένταξη του ρεμπέτικου στον κατάλογο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Aimilia Koutsoukou instagram

Στη σύντομη περιγραφή του ρεμπέτικου που υπάρχει στην ιστοσελίδα της Unesco αναφέρεται ότι «είναι μια μουσική και πολιτιστική έκφραση η οποία συνδέεται άμεσα με το τραγούδι και τον χορό που διαδόθηκαν αρχικά στα αστικά λαϊκά στρώματα και την εργατική τάξη στις αρχές του εικοστού αιώνα. Τα ρεμπέτικα τραγούδια είναι πλέον το τυποποιημένο ρεπερτόριο σχεδόν κάθε κοινωνικής εκδήλωσης που περιλαμβάνει μουσική και χορό».

Τονίζεται επίσης ότι περιέχουν «ανεκτίμητες αναφορές στα έθιμα, τις πρακτικές και τις παραδόσεις ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής, αλλά πάνω απ’ όλα είναι μια ζωντανή μουσική παράδοση με έντονο συμβολικό, ιδεολογικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα», που αρχικά μεταδιδόταν αποκλειστικά προφορικά από μεγαλύτερους ερμηνευτές σε νεότερους μουσικούς και τραγουδιστές αλλά τώρα πια (ειδικά την τελευταία δεκαετία), τα ρεμπέτικα τραγούδια διδάσκονται όλο και περισσότερο σε μουσικές σχολές, ωδεία και πανεπιστήμια, συμβάλλοντας στην ευρύτερη διάδοσή τους.

Στην ουσία οι ρεμπέτες αποτύπωσαν μουσικά τα βάσανα, τους πόνους και τα ντέρτια μιας ζωής στο περιθώριο. Ακολουθώντας τον ρου της Ιστορίας, τα τραγούδια τους γνώρισαν δόξες, κυνηγήθηκαν, απαγορεύτηκαν, έπεσαν στην αφάνεια. Δεν πέθαναν, όμως, ποτέ. Μετά την αναβίωσή τους, την δεκαετία του 1960, αγαπήθηκαν και πάλι. Τώρα έφθασε η ημέρα της παγκόσμιας αναγνώρισής τους.

Στη 12η σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τη Διαφύλαξη της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που πραγματοποιήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου στο νησάκι Τζετζού της Νότιας Κορέας, ανακοινώθηκε επίσημα η εγγραφή του ρεμπέτικου στον κατάλογο της UNESCO.

Τώρα πια τα ρεμπέτικα τραγούδια διδάσκονται όλο και περισσότερο σε μουσικές σχολές, ωδεία και πανεπιστήμια, συμβάλλοντας στην ευρύτερη διάδοσή τους

Τα ρεμπέτικα τραγούδια μέσα στον χρόνο
Το ρεμπέτικο εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και απέκτησε τη γνώριμη μορφή του περίπου την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Εξελίχθηκε στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και στον Βόλο, τα λιμάνια των ελληνικών πόλεων όπου ζούσε βασικά η εργατική τάξη,  και από εκεί μεταδόθηκε κατόπιν και σε άλλα αστικά κέντρα.

Οι ρεμπέτες αποκαλούσαν τα τραγούδια τους «λαϊκά». Ο όρος «ρεμπέτικο» πρωτοεμφανίστηκε ανάμεσα στα 1910 και 1913 στις ετικέτες δύο δίσκων γραμμοφώνου που εκδόθηκαν στην Κωνσταντινούπολη (δίπλα στους τίτλους των τραγουδιών «Απονιά» και «Τίκι τίκι τακ»). Και καθιερώθηκε την δεκαετία του 1960, κυρίως χάρη στον Ηλία Πετρόπουλο, έναν από τους μεγαλύτερους μελετητές του είδους. Ο Πετρόπουλος χωρίζει την ιστορία του ρεμπέτικου σε τρεις περιόδους: 1922-1932, εποχή κατά την οποία κυριαρχούν στοιχεία από τη μουσική της Σμύρνης, 1932-1942, περίοδος που χαρακτηρίζεται κλασική, και 1942-1952, εποχή της ευρείας διάδοσης και αποδοχής τους.

«Η Τετράς, η ξακουστή του Πειραιώς» με τους Μάρκο Βαμβακάρη, Ανέστη Δελιά (πάνω), Στράτο Παγιουμτζή και Γιώργο Μπάτη

Για την ιστορία, τα πρώτα ρεμπέτικα ακούσματα, τα λεγόμενα «μουρμούρικα», άρχισαν να ακούγονται το 1834 στις φυλακές του Μεντρεσέ στην Πλάκα και μέχρι την χαραυγή του 20ου αιώνα, μαζί με τα «σεβνταλήτικα», είχαν κερδίσει τους κατοίκους των φτωχών συνοικιών. Την ίδια εποχή οι Βαυαροί προσπαθούσαν να εισάγουν την αθηναϊκή κοινωνία στις καντρίλιες και την πόλκα. Εντωμεταξύ στον Πειραιά εμφανίστηκαν τα «γιαλάδικα», πρωτορεμπέτικα, που πήραν το όνομά τους από το επαναλαμβανόμενο «γιάλα-γιάλα», «αμάν γιάλα» ή «γιαλελέλι».

Μετά το 1922 έγινε η μείξη όλων αυτών με τα τραγούδια της Μικράς Ασίας και του Βοσπόρου, εμφανίστηκαν επίσης τα «αμανετζίδικα» και το περισπούδαστο είδος «Καφέ Αμάν». Τα ρεμπέτικα άρχισαν, τότε, να αναπτύσσονται ευρύτατα –το 1932 κυκλοφόρησαν και οι πρώτες ηχογραφήσεις του Βαμβακάρη- μέχρι το 1936 που η δικτατορία του Μεταξά επέβαλε λογοκρισία στη θεματολογία τους στην οποία εκτός από τον έρωτα κυριαρχούσε ό,τι απασχολούσε τον κόσμο: από τα ναρκωτικά, τους τεκέδες και τις φυλακές μέχρι τον θάνατο και την ξενιτιά. Πολλά τραγούδια, εξάλλου, απαγορεύτηκαν ως «τουρκοειδή».

Τα χρόνια πριν και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή πολλοί Έλληνες μετανάστευσαν στις ΗΠΑ και μαζί τους τα αγαπημένα τους ρεμπέτικα τραγούδια που μαζί μετα δημοτικά άρχισαν να ηχογραφούνται από αμερικανικές δισκογραφικές εταιρείες.

Η αναβίωσή τους άρχισε την δεκαετία του 1960 με τη συμβολή συγγραφέων όπως ο Ηλίας Πετρόπουλος και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και βέβαια του Μάνου Χατζιδάκι αλλά και του Νίκου Σκαλκώτα, ο οποίος το 1944 εισήγαγε το ρεμπέτικο στην ελληνική συμφωνική μουσική εντάσσοντας στο δεύτερο μέρος του έργου του «Κονσέρτο για Δύο Βιολιά» το τραγούδι του Βασίλη Τσιτσάνη «Θα πάω εκεί στην Αραπιά»

πηγη: fagottobooks.gr- Κικη Τριανταφύλλη

'Ενα τραγούδι μια Ιστορία. "Τρελλέ Τσιγκάνε"

"Ο Τρελός Τσιγγάνος" ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ήταν αντάρτης του ΕΛΑΣ, που αγωνίστηκε κι αυτός για την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τους Γερμανούς κατακτητές. Δυστυχώς, όμως, πλήρωσε με τη ζωή του. Εκτελέστηκε από τα Ες-Ες. Ήταν ο αληθινός ήρωας του τραγουδιού που έγραψα στα τέλη του 1943».

Η Ιωάννα Γεωργακοπούλου αποκαλύπτει, για πρώτη φορά, την ιστορική λεπτομέρεια του τραγουδιού, που από τότε που γράφτηκε προκάλεσε κόντρες με τον αξέχαστο λαϊκό βάρδο, τον Βασίλη Τσιτσάνη, αντεγκλήσεις και πολλές συζητήσεις. Λέει επίσης:

«Ο Τσιτσάνης τό 'παιξε με το μπουζούκι του και συμπλήρωσε την εισαγωγή πάνω στη δική μου μελωδία. Αργότερα, ο Μάνος Χατζιδάκις, που έγραψε τη μουσική για τη θρυλική ταινία "Στέλλα" και συνεργάστηκε με τον Τσιτσάνη στο τραγούδι "Αγάπη πούγινες δίκοπο μαχαίρι", χρησιμοποίησε πάλι τη μελωδία του «Τρελλού Τσιγγάνου».

Η Γεωργακοπούλου, όταν θυμάται τον αληθινό ήρωα του θρυλικού τραγουδιού, δακρύζει. Δεν θέλει να πει άλλα λόγια, εκτός μία κουβέντα: «Ήταν όμορφος και ρομαντικός».......

Τρελέ τσιγγάνε, για πού τραβάς
μέσα στη νύχτα μόνος πού πας
ο χωρισμός σου είναι καημός
μες στην καρδιά μου παντοτινός

Τι φεύγεις μόνος και βιαστικός
σα να `σουν ξένος περαστικός
σκλάβα σου μ’ έχεις παντοτινά
πάρε κι εμένα στα μακρινά

Τρελέ τσιγγάνε τι με κοιτάς
έρημη μόνη με παρατάς
πάμε τσιγγάνε, πριν την αυγή
θα `ρθω μαζί σου και όπου βγει.

........Ως φυσική δημιουργός του τραγουδιού, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου παίρνει σήμερα τα ποσοστά απ' αυτές τις μελωδίες και, όπως θυμάται, ο Βασίλης Τσιτσάνης λίγο πριν από το 1970 τής είχε προτείνει να της δώσει έναν δίσκο L.Ρ. με 12 τραγούδια του, με αντάλλαγμα να κρατήσει ο ίδιος την παλιά πλάκα 78 στροφών, με τον «Τρελλό Τσιγγάνο» και το «Φυσάει ο Μπάτης», που ήταν τραγούδια της Ιωάννας.

Εκείνη, όμως, αρνήθηκε και του είπε: «Άκουσε Βασίλη μου, σ' αγαπώ, σ' εκτιμώ, σε παραδέχομαι, αλλά, όπως έχεις εσύ την ιστορία σου, έχω κι εγώ τη δική μου. Ο "Τσιγγάνος" και ο "Μπάτης" είναι δικά μου τραγούδια, δικά μου παιδιά, και δεν τα δίνω».
Παρά την κόντρα της με τον Τσιτσάνη, η Γεωργακοπούλου λέει πάντα καλά λόγια και σήμερα υποστηρίζει ότι ο μεγάλος λαϊκός βάρδος αντισταθηκε και πάλεψε με τη γνήσια μουσική του σε μια δύσκολη εποχή που κυριάρχησαν (ευτυχώς για λίγο) οι αντιγραφές από την ινδική και την αραβική μουσική.

Λέει ο Κώστας Φέρρης: (απο το ρεμπετικο φόρουμ το 2015)
Βρε παιδιά, αυτά είναι γνωστά πράγματα.
Το "Αγάπη πού γινες δίκοπο μαχαίρι" είναι κατοχυρωμένο στην ΑΕΠΙ, Χατζηδάκις-Τσιτσάνης γιά τη μουσική, Μιχάλης Κακογιάννης γιά τους στίχους. Πολλές φορές δε βάζουν το όνομα του Τσιτσάνη στους δίσκους, κι ήμουνα παρών σ' ένα τηλεφώνημα διαμαρτυρίας του Τσιτσάνη στην τότε CBS, που ακολούθησε ένα τηλεφώνημα στον καλοσυνάτο Μάνο Χατζηδάκι. 

Στην πραγματικότητα, το τραγούδι γράφτηκε γιά την ταινία "Στέλλα", κι ο Χατζηδάκις συνεργάστηκε στενά με τον Τσιτσάνη, που ήταν και ο εκτελεστής των τραγουδιών. Γιά το συγκεκριμένο τραγούδι, ο Χατζηδάκις θέλησε να "δανειστεί" μιά μελωδία του Τσιτσάνη, κι ο Τσιτσάνης του πρότεινε τον "Τρελλό τσιγγάνο" (Τρελλέ τσιγγάνε γιά που τραβάς).

Ο λόγος ήταν περίπλοκος: Ο Τσιτσάνης, σε ανύποπτο χρόνο, είχε "χαρίσει" τον "Τρελλό Τσιγγάνο" στην Ιωάννα Γεωργακοπούλου.

(Παρένθεση: Η Ιωάννα εισπράττει μέχρι σήμερα τα δικαιώματα του "Τσιγγάνου", και αρνείται να "επιστρέψει" το τραγούδι στο όνομα του Τσιτσάνη.)

Φαίνεται λοιπόν, πως γιά να της το "χαρίσει", συνέτρεχαν δύο λόγοι: (1) Η τραγουδίστρια ήταν η φίρμα, και "τούκανε χάρη" να το τραγουδήσει. (2) Ο Τσιτσάνης δεν πίστευε στην εμπορικότητα του τραγουδιού, κι έτσι έβγαζε "τζάμπα" την υποχρέωση.

Έλα ντε όμως που ο Τσιγγάνος έγινε σουξέ, κι ο Τσιτσάνης το σκυλομετάνιωσε... Έτσι, βρήκε την ευκαιρία που τούδωσε ο Χατζηδάκις, και τούδωσε το δικό του μοτίβο να το κατοχυρώσει τώρα στ' όνομά του.

Η συμφωνία κλείστηκε, κι ο Χατζηδάκις έγραψε ένα δικό του τραγούδι, που χρησιμοποιεί στα πρώτα μέτρα τη μελωδία του "Τσιγγάνου".

Κανένας δεν ξέρει ποιος έχει γράψει αυτό το τραγούδι. Υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να είναι δημιουργία ή συνδημιουργία του Βασίλη Τσιτσάνη.

Όμως επισήμως και σύμφωνα με την ΑΕΠΙ και οι στίχοι και η μουσική ανήκουν στην αείμνηστη Ιωάννα Γεωργακοπούλου η οποία επέμενε ότι το τραγούδι είναι δικό της, εμπνευσμένο από μια εικόνα στα χρόνια της γερμανικής κατοχής και όχι "χαρισμένο" σε αυτήν από τον Τσιτσάνη.

Το τραγούδι ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1946.

Η Ιωάννα Γεωργακοπούλου ισχυρίστηκε στην τηλεοπτική εκπομπή "Βίοι Αγίων" της Μαλβίνας Κάραλη ότι:
Το 1955 ο τότε πανίσχυρος Βασίλης Τσιτσάνης χωρίς καμία συνεννόηση με την Γεωργακοπούλου πούλησε τη μελωδία στο Μάνο Χατζηδάκι ο οποίος βασίστηκε σ' αυτήν για να δημιουργήσει το "Αγάπη πού 'γινες δίκοπο μαχαίρι".
Όταν η Ιωάννα Γεωργακοπούλου πήγε στον κινηματογράφο και παρακολούθησε την ταινία "Στέλλα" του Κακογιάννη όπου ακούγεται το ανωτέρω τραγούδι αντελήφθη την εις βάρος της κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων. Έτρεξε αμέσως στον Τσιτσάνη να ζητήσει εξηγήσεις. Όμως ο Τσιτσάνης αντί να προσπαθήσει να την κατευνάσει και "να τα βρούνε", την έβρισε με τα χειρότερα λόγια.
Η συνέχεια δόθηκε στα δικαστήρια όπου όπως ήταν φυσικό δικαίωσαν την Ιωάννα Γεωργακοπούλου και της παραχώρησαν μεγάλο τμήμα των πνευματικών δικαιωμάτων του "Αγάπη πού 'γινες δίκοπο μαχαίρι".
Όμως αυτή η κόντρα ανάμεσα στους δυο μεγάλους και σπουδαίους καλλιτέχνες μόνο ζημιά έκανε στην ελληνική μουσική δημιουργία.
Γ.Σ.

πηγή: αποσπάσματα απο συνέντευξη της Ι. Γεωργακοπούλου 
στον Πάνο Γεραμάνη εφημεριδα τα ΝΕΑ 1997...ergotelemata.gr

Μια βραδιά γεμάτη νότες, μια βραδιά γεμάτη νοσταλγία, γεμάτη Χατζηδάκη, ολοκληρώθηκε στο Δεύτερο Δημοτικό Σχολείο Αίγινας. 

Μια φιλανθρωπική συναυλία αγάπης και προσφοράς στο κατάμεστο αμφιθέατρο του σχολείου σε πλαίσια ανθρωπιάς, περίσσιας αγάπης και κυρίως ελπίδας.

Όλοι όσοι πλαισίωσαν την ιδιαίτερη αυτή βραδιά, χορευτές, μουσικοί, τραγουδιστές, διοργανωτές, και κοινό, δήλωσαν με τη δυναμική παρουσία τους,  ότι η αγάπη για τον συνάνθρωπο, η αλληλεγγύη, η αρωγή στις δύσκολες στιγμές είναι κάτι αυτονόητο για την Ελληνική μας συνείδηση. 

Η ορχήστρα "Εστουδιαντίνα Αίγινας", με τιμονιέρη τον μαέστρο Αλέξανδρο Σπίτζινγκ , έδωσε το δικό της "παρόν" με το μοναδικό της τρόπο, παίζοντας ενορχηστρωμένα κομμάτια του μέγιστου Μάνου Χατζηδάκη όπως "η παρθένα της γειτονιάς", "το άστρο της ανατολής", "η βροχή'" καθώς και τραγούδια του συνθέτη, που ερμήνευσαν ο Αντρέας και η Εριφύλη και χειροκροτήθηκαν θερμά.

Το εξαιρετικό κοινό χειροκρότησε και τραγούδησε μαζί με την χορωδία Κυψέλης, τους τραγουδιστές Ειρήνη Κουνάδη, Δημήτρη Ανέστη, Δήμητρα Σωτηροπούλου και Γιώργο Χαλικιόπουλο.

Έπαιξαν οι μουσικοί Γρηγόρης Αιβαζόπουλος (πιάνο), Αρετή Πηγαδίτη (μαντολίνο), Γιώργος Χαλικιόπουλος (κιθάρα).
Χόρεψε το χορευτικό τμήμα του Συλλόγου "Καποδίστριας".

Πολλές ευχές μέσα απο την καρδιά μας να ευοδωθεί η όμορφη αυτή προσπάθεια με την αποκατάσταση της υγείας του μικρού μας φίλου.